Txapelketa honen benetako protagonistak dantzariak dira, gehienak gipuzkoarrak izaten dira gainera. Horren arrazoia, lehiaketa mota hau Gipuzkoan sustraitua dagoelako da eta lehiaketa gehienak bertan ospatzen dira, 40 bat urtean. Bizkaian 5-6, Araban 3-4, Nafarroan 2-3 eta ezer gutxi Iparraldean.
1977. urtean, Seguran ospatu zen lehen aldiz Euskal Herriko Dantza Askatuko edo Solteko Txapelketa. Orduan Alkate Guillermo Areizaga zen. 1981ean Segurako Udalak Eusko Jaurlaritzako Kultura Sailari betirako Seguran ospa zedin eskaria luzatu zion ondorioz hala izanik.

Horrelako ekitaldi bati hasera ematea zaila izango bazen ere, ondorengo urte guzti hauetan maila bikainean irautea eta mantentzea zer esanik ez.  Horrela bada, bene-benetan eskertzekoa da, Gipuzkoako Euskal Dantzarien Biltzarrak, Euskal Telebistak, Eusko Jaurlaritzak eta Gipuzkoako Foru Aldundiak, Kutxak, Eroski Bidaiak agentziak, dantzariek eta lehiaketaren inguruan lana egiten duten guztien ekarpena.
Udalak, txapelketak 25. urteurrena egin zuenean, “Euskal Herriko Dantza Txapelketa 1977-2001” izenburupean liburuxka bat kaleratu zuen. Bestalde, dantza txapelketaren 30. urteurrenean egindako dokumentala ikusgai duzue hemen. Protagonisten eta ETBren laguntzan egina.

Udalaren Sari Nagusia NESTOR BASTERRETXEAren eskultura lanak irudikatzen du. Sari hau, lehenengo sailkatutako bikoteak ordezkatzen duen Udaletxean gordetzen da hurrengo txapelketa egin arte. Bikote irabazleak ordezkatzen duen Udala sariaren jabe egingo da baldin eta bikote horrek bost urteren buruan hiru aldiz txapelketa hau irabazten badu. Ez dira asko ohore hori izan duten bikoteak:

• 1981-82-83: Joxe Joan Ugalde eta Lurdes Esnaola (Lezo)
• 1989-90-91: Antton Mendizabal eta Amaia Illarreta (Donostia)
• 1992-93-94: Edu Murumendiaraz eta Amaia Agirre (Bergara)
• 1998-99-2000: Kimetz Larrañaga eta Eneritz Epelde (Azkoitia)
• 2002-03-04: Parrondo Anai Arrebak (Hernani)
• 2005-06-07: Azpitarte Anai Arrebak (Azkoitia)
• 2016-17-18: Xabier Artola eta Idoia Besada (Irura)